CRÓNICA DAS HORAS VELLAS
 |
CRÓNICA DAS HORAS VELLAS
(Agora
que teño tempo...)
OS
DÍAS GRISES
Lémbraste
daqueles invernos...? Pasaban meses enteiros sen que se vira o sol; chovía sen
parar, a auga baixaba dende as Covas carrexando follas, pedras, e terra;
as rúas semellaran ríos de lama, case non se podía andar e non había zocos nin
zamarra que abondasen para tornala auga.
Os
días eran curtos e grises, a electricidade fallaba de cote e quedabamos
sen corriente durante días e días; había que botar man dos candís ou das
velas pa poder ver no medio da escuridade. Apenas había escampadas e
botábase máis tempo ó pe da lareira que en calquera outro lugar da casa.
Á beira do lume tornábase o frío e secábanse os zocos ó tempo que se
asaban chourizos, torresmos, ou castañas. Os avós contaban historias de cousas
que disque pasaran había moitos anos; ás veces espallaban fantasía, e outras
chegaban a ser tan tétricas e misteriosas que ata daban medo. Eu nunca quixen
saber si eran certas ou non; gustábame quedar coa dúbida, e remexelas no
meu maxín ata quedar durmido véndome a min mesmo vivindo aquelas historias e
aventuras.
Naqueles
espazos de tempo en que ninguén falaba de nada, eu abstraíame co estourar e o
retumbar da tronada. A cada un daqueles lóstregos que te deixaban cego, poñíame
a contar os segundos que tardaba en oírse o estourido do trono pa calcular a
distancia á que estaba a tormenta. Daquela, cando entraba polo leste, a
treboada era máis ben lixeira, coma se non puidese pasar a fronteira do río
Arnego, máis cando viña do sur, semellaba que a auga, a sarabia, e o bruar do
vento, ían a arrasar con todo. Meu pai miraba pa min e, ó verme somerxido
naquela miña especie de fuxida mental, ríase e dicía que o que eu tiña era
medo...
Desoutro
lado da rúa, na parte máis antiga da casa, onde estaba o comercio, tiñamos
tamén a taberna; había un petromás de bencina que daba tanta luz que cada vez
que se abría a porta, alumeaba todo o anaco de rúa de diante da casa. A xente
chegaba pingando e tremando co frío; mercaban na tenda, pedían unha cunca ou
unha pombiña de viño, corrían a quentarse á calor da cheminea, e ó pouco tempo
xa non lles importaba que tronase nin que fose noite.
A
"pombiña" de viño? É raro que non te lembres; si, oh, telas visto
moitas veces: unhas xerriñas que daquela había en tódalas tabernas; eran
brancas, de porcelana; tiñan forma abombada, cóma un pipote, e disque lle
chamaban así porque a súa forma e cor lembraban a unha pomba; en fin...
Nin
te imaxinas cantas veces nos ten entrado a auga na tenda; houbo una noite na
que a auga era tanta, que pasaba a case un metro do alto da parede e comezou a
entrar, primeiro polos ocos das portas, despois..., despois xa nin se sabía por
onde entraba. Moitos dos que quedaban na tenda e agardaban unha escampada pa
marchar, botaron man das escobas e caldeiros dos que tiñamos á vender e
puxéronse a baldear. Cando parecía que a tronada amainaba e a auga comezaba a
deixar de entrar, un trono pegou tal estourido que fixo tremar toda a casa; por
un intre, a intensidade do lostrego deixounos a todos sen poder ver nada. O
comezar a ver outra vez, vimos que había un home tirado no chan, boca abaixo,
enriba da auga apozada; non se movía...
Algo
me fixo correr ata el, mais cando me ía a anicar, meu pai colleume do brazo e
afastoume, anicouse ó pe daquel home inconsciente, colleulle o pulso e comezou
a facerlle a respiración artificial e masaxearlle o corazón.
Non
sei canto tempo pasou. Non sei se me pai estaba mollado pola suor ou pola
auga da inundación. Eu xa non oía o ruído daquela chuvia que caía a caldeiros;
xa non oía o bruar do vento e ata parecía que os tronos deixaran de estourar.
Era coma se todo se houbera parado ata que, de súpeto, un golpe de tose rompeu
o silencio que enchía a asolagada tenda. Despois de tusir varias veces, comezou
a remexerse e a rosmar unhas verbas inintelixibles; movía as pernas paseniño,
coma se quixese andar, mais non abría os ollos. Entre varios homes subírono a
unha das habitacións, secárono, metérono nunha cama e amantárono mentres se
agardaba a chegada do médico.
Quén
era aquel mozo que non levaba documentación na carteira, aínda que si unha
pistola que meu pai lle quitou e gardou sen que ninguén se decatara...?
O
FILLO DO CUCO
Unha
vez que o rebumbio foi decaendo, un dos que axudou a levalo a habitación quedou
mirando ó home ferido polo raio, e dixo:
-Coñezo
a este mozo!!! É o fillo do Cuco!! Mais..., qué viría a facer ás Cruces coa que
está caendo...
Soupémolo
en canto chegou o autobús de Santiago: o fillo do Cuco viñera a esperar á súa
moza e quedara de atoparse con ela na nosa casa, pa despois acompañala ata a
aldea.
Chegou
o médico que, despois de botarlle unha ollada ó ferido, recomendou que o
deixasen na cama. Volveu ó día seguinte; dixo que o fillo do Cuco estaba en
perfecto estado e podía marchar pa súa casa.
Xa
pasaran uns anos sen que volveramos a saber del, ata que un día, polas festas
de agosto, apareceu na tenda vestido cun relucente uniforme de garda civil.
Contáronlle o que pasara o día da tronada e, por mais que el non lembraba nada,
veu a mostrarnos o seu agradecemento e a ofrecerse "po que fixera
falla"
Ese
mesmo ano, xa preto do Nadal, fomos meu pai máis eu a cazar unhas perdices. Á
volta pasamos por diante da casa do Cuco, que nos veo pola fiestra e saíu
correndo a saudarnos ó tempo que insistía en que entrásemos na casa a ver algo
que quería ensinarnos e..., alá fomos. Nun salón no que había tantos estantes e
chineiros que nin se vían as paredes, comezou a sacar pistolas dos caixóns coma
quen saca patacas da leira; ofrecéunolas "a bo prezo" e, coido que
quedou un chisco fodido porque non lle mercamos ningunha. Si che digo a
verdade, a min houbérame gustado ter unha daquelas armas que semellaban sen
estrear, pero..., mercarlla a un garda que por riba de presumir das pistolas
que levaba vendido, dicía o nome de a quen llas vendera, non me pareceu unha
boa idea.
Pasou
a lo menos outro ano sen que souperamos nada del. O caso é que un día
sorprendeunos a noticia de que, no cuartel no que el estaba destinado
descubrirase unha rede de tráfico ilegal de xa non sei cantas cousas; case
tódolos gardas do cuartel foron detidos, xulgados, e condenados, menos o fillo
do Cuco, “por padecer unha pequena tara mental”
Nos
rexistros tan só lle atoparon unhas caixas de xenebra. Das armas que tiña
na casa, non se oíu dicir nada.
Dalí
a un tempo de que o botaran da garda civil, o fillo do Cuco, á cara descuberta
e á man armada atracou un banco en Silleda, e non se lle ocorreu nada mellor
que ir a celebrar o éxito a un bar que hai a uns vinte metros da sucursal
atracada. Contáronme que chegou, puxo a pistola enriba da barra, pediu un café
e..., nin tempo tivo de remexer o azucre.
Nunca
máis souben del; pa min que aquel raio lle deixou o cerebro máis danado do que
xa o tiña...
-O LOBISHOME
Naquel tempo non se lle poñía nome ás
treboadas nin se sabía cando ían a chegar; viñan e collíante onde te collían;
non facía falla que ninguén avisara da súa chegada...
Había xa non sei cantos días que
marchara a luz; o vento zoaba con xenio e arrincaba árbores, levantaba
tellados, colábase polas rendixas das portas... Ninguén sabía onde estaba o
mestre e non tiñamos escola; era o momento de xogar na rúa ou ir ó monte a
vivir aventuras. Que chovese á miúdo non nos importaba (daquela non colliamos
catarros...)
Aquela noite eu estaba poñendo os
zocos á secar na lareira cando chegou o meu avó coas vacas que estiveran no
pasto. Viña tremando de frío; colleu un candil e foise a cambiar. Baixou cunhas
lescas de touciño, arrimou o tallo ó pe do lume e púxose a asar uns
torresmos.
Sen quitar a vista do lume, dixo como
ditando unha sentenza:
-“Perfeuto” contoume que hoxe
viran a un lobishome na zarra das covas...
Na casa sabían que eu e máis case
tódolos nenos do pobo iamos algunha vez á zarra; xusto aquel día estivemos
dentro da cova pequena que hai no fondo. Non sei si algunha vez eu oíra falar
do lobishome ou era unha desas cousas que tiña no maxín sen saber de onde
saíra; o caso é que notei que algo frío me recorría o corpo ata poñerme os
pelos de punta.
-Avó..., qué é un lobishome?
-Hmmm... É un home que se volveu
lobo e, ó mesmo tempo é un lobo que se volve home. Cousa perigosa
"chico"...
O de "chico" era un
aditamento que meu avó empregaba. Iso, máis o de poñer sombreiro ós domingos e
mascar tabaco era algún dos costumes que trouxo cando voltou de Cuba.
-Xa estás tí asustando ó
neno!!! -berrou a miña avoa - Non fagas caso; sonche historias de ninguén
que vai pa ningures!
A chegada de meu pai fixo que eu fora
pa cama coas ganas de saber algo máis do lobishome:
-Papá, existe o lobishome?
-Vai pa cama e durme, que ata aquí
non vai a chegar...
-Entón, existe!!!
-Vai durmir... Ata mañá...
-------------
Poida que si, poida que non...
O son da choiva que caeu toda a noite axudou a que me quedase
durmido.
Aínda era noite cando, non sei quen
de Oirós que viñera a traer a alguén a coller o autobús de Lázara, petou na
porta pa que lle venderamos unhas pilas pa lanterna. Espertei co barullo que
armou e baixei a almorzar.
Xa non chovía e semellaba querer saír
o sol. Case seguro de que viría Andrés a buscarme; sempre iamos xuntos pa
escola, e se non había escola, á xogar no Carpacedo ou no monte das
Covas.
Fixen os exercicios que o mestre,
cando viña, nos mandaba pa toda a semana; collín un dos libros da
habitación: "Seres fantásticos" e púxenme a facer o tempo
mentres o agardaba. O do home das neves non tiña moita traza, mais cando
cheguei a "O home lobo" non puiden por menos que mirar á miña
avoa e, ensinándolle un debuxo mal feito dun bicho peludo que amosaba os dentes
dunha fera, berreille:
-Así que non existe, eeeh!! Por qué
me mentides?
-A ver... Qué che vou a dicir...?
Contan que é unha fera, un home que non se sabe por qué se volveu lobo; din que
é moi sanguinario e que mata por matar, mais...
-Ónde vive o home
lobo? Nunha cova?
-Non se sabe; hai quen di que se
volve lobo coa lúa chea e que vai a vivir ó monte; despois, na lúa nova vólvese
home e vive nunha casa; ninguén soubo nunca que era.
-E pode chegar ás
Cruces, ó pobo?
-Supoño que pode, mais ti non tes
que terlle medo; ós nenos non lles fai nada, que tedes moi pouca carne;
ademais, aquí estamos preparados por si ven...
Foi cara o chineiro, meteu a man por
detrás e sacou unha vara dereitiña; remataba nun ferro con dúas puntas; unha
coa forma dunha fouce e a outra coa dunha frecha.
-Avoa, qué é iso?
-Isto é unha "bisarma",
o único capaz de deter ó home lobo; ves? Esta punta é de prata; fíxate nesta
marca que ten aquí... É pa que cando se fire ó lobishome a vara fenda pola
marca e o ferro lle quede espetado no corpo. Se non morre, volve a converterse nun
ser normal pa sempre.
Neso que petan na porta; era Andrés
que viña pa que foramos xuntos pa escola.
-Ti sabes que é o lobishome, ou o
home lobo?
-Non cho sei moi ben, pero onte á
noite meus pais estaban falando del; cando me viron quedaron calados e despois
meu pai díxome que non foramos ás covas por unha tempada.
O rebumbio do lobishome debeuse
estender por todo o pobo. Ese día tiñamos mestre e houbo escola; despois
de falarnos do home lobo e contarnos unha historia da que non lembro nadiña,
mandounos facer unha redacción; ó rematar, cada un leu a súa e, cando me tocou
a min, tiven que explicar qué é unha bisarma.
Pola fiestra viamos ós da garda civil
que andaban dun lado po outro, case ás carreiras. Ó chegar á casa atopei a
tenda chea de xente e asusteime un chisco; pensei que pasara algo, e
pasara...
Voucho a contar por orde, porque todo
aquilo foi unha barullada: ese día, na zarra do monte de As Covas atoparon dous
poldros medio comestos, no Castro de Cumeiro desaparecera un becerro; falábase
que en Besexos e en Bodaño apareceran ovellas mortas, en Salgueiros unha
vaca... E xa te podes imaxinara a quen lle botaban a culpa, ó lobishome!!
Entre o medo e as ganas de vinganza, nalgunhas parroquias xuntáronse varios
homes pa facer batidas na busca daquela alimaña; querían abater ó home lobo,
mais pa iso non abondaban os cartuchos de caza e, parecerache unha toleada:
aquel día acabouse todo canto artigo había de prata nas tendas das
Cruces; fundíana pa recargar os cartuchos coa única cousa que podía acabar con
aquel monstro.
E a garda civil sen pretendelo,
axudou a que se estendera e se fixera máis grande aquela troulada. O que en
verdade sucedera foi que o lobo, o lobo de verdade, a fera salvaxe que
nace lobo e morre lobo sen cambiar pa home nin cabra, fixera algunha daquelas
falcatruadas: ovellas en Bodaño, en Besexos, en Sabrexo, en Carbia... O
dos poldros das Covas tiña máis traza de ser a salvaxada dun toleirán que
acostumaba a sementar trigo na estivada; ah!, si, o dos gardas: o que estaban
facendo era falar cos cazadores pa organizar unha batida organizada, pero pa
dar caza ós lobos que xa levaban unha tempada matando ovellas, e que resultou
que nin fora en tantos sitios nin onde foi eran tantas. A batida fixérona en
Ollares. Contaron que atoparan unha manada onde a capela do San Gregorio, e que
por máis que lles dispararon non conseguiran ferir a ningún lobo.
Agora xa case ninguén se lembra, mais
existe un sendeiro que atravesa todo o concello das Cruces, polo que dende
sempre se despraza o lobo: "o paso dos lobos", unha senda que dende
Portodemouros chega a San pedro de Losón, pasando por Duxame, Ferreirós,
Carbia, Sabrexo, Oirós, e Bodaño.
Aínda que as lendas do lobishome se
estenderon máis por sitios coma Piloño, Ollares, e Toiríz, onde tiven ocasión
de escoitalas, era nas Cruces onde máis resoaban. Lémbraste dos
"camiñeiros"? Lémbraste daqueles homes con sombreiro de ala ancha no
que relucía unha grande e brillante chapa? Unha noite, "Charé", o seu
capataz, entrou na tenda tremando...
-------------
Unha pombiña de ribeiro
Semellaba que o vento ía a levar a
casa; na porta puxeramos sacos pa que non entrase a auga que baixaba pola rúa
coma un río, carrexando pedras, paus, lama...
De súpeto, abriuse a porta ó tempo
que un lóstrego facía resaltar unha figura na porta. Era Charé, o camiñeiro,
que escorregaba tanta auga que ata semellaba que a choiva lle saía do
sombreiro. Lavaba posto un tabardo máis grande ca il, e tan mollado que case
non lle paraba nos ombreiros. Mirou pa todos e o ver que todos mirabamos pa el,
saudou dando as boas noites con aquel típico "viva Charé!!" que o
identificaba.
-Ponme unha pombiña, que veño seco
e traio sede!!
-Seco? -(preguntou
alguén)-
-Estibemos limpando a cuneta na
cima da Calzada; ó rematar botei a andar pa vir pa casa e..., cando estaba
chegando ó camiño vello da costa de Cumeiro, vino!! Viña detrás de min!! Era o
lobishome!! Quixen berrar pa avisar ós compañeiros, mais non fun quen
de dar un chío... Non parei de correr ata aquí...
Charé tremaba; non sei si de frío ou
pola impresión de atoparse cun home lobo "que o perseguía" Colleu a
pombiña de viño e arrimouse á estufa estendendo as mans pa quentarse; non
paraba de tremar.
No medio dun rebumbio de contos de
homes lobo, alguén pegou un berro; houbo quen caeu da banqueta cando apareceu
aquela sombra xigante que tentaba entrar na tenda por unha porta pola que
semellaba que non cabía... Ata "Ricardito", que case non podía andar,
saíu disparado a agocharse na trastenda.
Por fin, á luz do petromás, puidemos
ver aquel vulto que pouco tardou en chegar despois de que entrara Charé. Era
Gumersindo, un home de Cumeiro ben coñecido pola súa envergadura, pola súa
forza, e por ser "un cacho de pan". Esa noite Gumersindo viña ás
Cruces a esperar a alguén que chegaba de Santiago no autobús de Lázara. Traía ó
lombo un saco cunha manta e tabardos pa tornala auga, e non viña perseguindo a
ninguén...
Charé estaba tan traumatizado que nin
conta se deu da movida ata que oíu aquel coñecido vozarrón de Lareu dando as
boas noites.
-Xa podías dicir que eras ti!! Vaia
medo me metiches no corpo!!
Colleu a pombiña de viño, arrimouse á
estufa estendendo as mans pa quentarse, e sen quitar a mirada do lume,
dixo:
-Ponme outra pombiña, oh, e que
sexa algo máis grande, que esta leva pouco! Non terás por aí un anaco de pan e
un chourizo, ou unhas lasquiñas de touciño...? Viva Charé!!!
XENTE DE TABERNA
Eu vivín alí, na "casa de
Canda"; era a nosa casa. Polas noites sempre había xente na taberna; uns
porque viñan a mercar e despois quedaban a botar un conto e unhas cuncas;
outros porque facían o tempo agardando unha escampada... Foi un punto de
encontro nun tempo no que non había teléfono nin televisión. Os aparellos de
radio funcionaban ben, mais había poucos e, a xente viña á taberna pa escoitar
as noticias.
Lembro que había xente que estaba alí
pola mañá, pola tarde, e pola noite... Un deles era D. Ricardo,
"Ricardito" (que cho acabo de mencionar na historia de Charé e o home
lobo); un home moi peculiar a quen moitos chamaban "o médico tolo".
Si estaba tolo non se lle notaba nada, agás cando xogaba ó dominó e
perdía.
A min curoume algunha vez, ou ben
porque eu estaba de cote con algunha ferida, ou porque el estaba de cote na
nosa casa. Unha vez coma tantas outras caín na praza, só que desa cravóuseme un
cristal na palma da man. Barcala, que era o médico que había no pobo, quería
que me levasen ó hospital..., ó hospital !!!, unha verba "tabú" que
arrastraba unhas connotacións moi longas de contar. Cando estaban cos
preparativos e xa meu pai fora a buscar a Suso de Blanco, o único taxista que
había no pobo, Ricardito díxolle á miña nai:
-A ver... imos mirar cómo está esa
man... Hmmm... Ti queres levar o neno ó hospital pa que o operen e volva
pa casa sen man ?
Miña nai, que sempre tivo unha
serenidade que daba envexa, preguntoulle:
-Vostede pódelle sacar o cristal? Qué
precisa?
E alá, cunhas pinzas de depilar, unha
navalla, unhas tesoiras de costureira, uns cachos de liño, auga osixenada e
unhas pingas de iodo que queimaban máis ca unha brasa de carpaza, Ricardito
comezoume a operar. Uns minutos despois, o cristal estaba fora da man; despois
puxo un anaco de touciño enriba da ferida e mandou telo así dous días; dixo que
así, se quedaba algo dentro da ferida, o touciño faríao saír.
Mais si hai que contar algo de D.
Ricardo, era a súa vinculación cos Foucellas, algo que moitos sospeitaban e que
moi poucos sabían...
-------------
Berrando en voz baixa...
Naqueles anos, nas Cruces había tres
tipos de persoas: os que traballaban pa vivir, os que vivían sen traballar, e
os que vivían do traballo dos demais; D. Ricardo, "Ricardito", era un
caso aparte...
Contaban del que, estando casado, non
se conformaba cun soa muller. No matrimonio tivera un fillo que, xa maior,
quixo poñer ó rego a Ricardito, mais como era médico, o pai conseguiu que
encerrasen ó fillo en Conxo, onde morreu. Do comentario de "quen está tolo
é el", a D. Ricardo quedoulle o aditamento de "o médico
tolo"
Sendo moi neno, algunha vez cheguei a
pensar que aquel home durmía nunha das mesas da taberna; sempre estaba alí, con
aquel bastón de cota de ferro e puño tallado coa cabeza dun león. Non lembro
telo visto comer nin cando alguén na súa mesa picaba algo e o convidaba; cando
botaba a partida, poñía a pombiña do viño nunha banqueta á beira del e o bastón
entre as pernas, aquel bastón que non deixaba tocar a ninguén:
-Isto é máis sagrado que o bastón
do cura!!
Moitos anos despois, souben que
"o bastón do cura", aquel bastón que o cura tamén levaba sempre con
el, era un arma que disparaba balas do "nove corto" (cal. 38)
A muller coa que vivía D. Ricardo,
tiña tres fillos; dicían que foran xerados por algún dos guerrilleiros do grupo
de Foucellas; tamén se dicían que, D. Ricardo, atendía e curaba aos
guerrilleiros nunha casa que había preto do cuartel da garda civil das Cruces.
Naquela casa, ó igual que noutras casas do pobo daban acollida a pelegríns e
arrieiros, que podían durmir nuns estreitos catres; nalgún dos cuartos de
durmir, había uns armarios cun dobre fondo que se abría pa dar paso a unhas
escaleiras que chegaban a un túnel que, ó carón do antigo cuartel da garda
civil, pasaba por debaixo do campo da feira. Cando se tirou o cuartel vello pa
construír o actual recinto feiral, o túnel quedou soterrado, mais aínda hoxe a
zona pola que transcorría aquel pasadizo, afonda de cando en vez deixando á
vista unha pequena depresión do terreo...
O fillo do Barbeiro sabía ben por
onde entrar no túnel sen ter que ir á casa de ninguén, e ademais sabía moi ben
qué cousas se escondían alí; seu pai tiña a barbería desoutro lado da rúa,
xusto en fronte á "fonda" que acollía aos guerrilleiros. Nunha de
tantas veces nas que iamos ó desaparecido Pozo da Caeira, preto da cima do
Camballón, el chegou con dúas pistolas vellas e enferruxadas pa venderllas a xa
non lembro quen da pandilla dos maiores. Aquel día falounos daquel pasadizo que
ía por debaixo do cuartel e que chegaba á unha das covas que hai alí
preto.
Un daqueles domingos que quedabamos
en xuntarnos pa ir ó Pozo dá Caeira, o fillo do barbeiro, que ía a traer un
fusil, non apareceu. Houbo quen dixo que fuxira ó estranxeiro; nunca máis o
volvín a ver...
-------------
Dicían que para os Foucellas as
Cruces era algo así coma un refuxio no que pasaban días escondidos, ou para ser
atendidos por D. Ricardo; por iso nunca levaron a cabo ningunha operación que
puidera romper aquel status que, cando viñan ó pobo, case lles permitía levar
unha vida "normal" enlamada polos rateiros de pouca monta que
anunciaban a presenza dos Foucellas pa despois levar á cabo as súas
falcatruadas e culpar ós temidos guerrilleiros.
Un daqueles elementos era un
funcionario do pobo, xogador, borrachuzo, e sempre metido en liortas; se non as
había, armabas el. Algún día heiche de dicir quen era, polo de agora, pa falar
del voulle chamar "o lacazán"...
Meu pai estaba destinado en Madrid.
Dende que coñecera a miña nai viña ás Cruces de cote pa pasar o día con ela e,
despois ía pa Piloño, onde tiña a casa familiar. Entre os poucos que sabían que
era policía, estaba Pepe "o practicante" e Xanico das Hortas.
Eran as festas da Piedade. A romaría
facíase no campo da feira e, nos pendellos, as lousas que se empregaban pa
poñer as mercadorías facían de asentos; nun deles estaban descansando meu pai e
máis Xanico coas súas mozas. Comezou a soar a música e, Mercedes, a moza de Xanico,
ergueuse e colleuno polas mans tirando del pa ir a bailar; meus pais quedaron
sos. De súpeto plántaselles diante o lacazán (o funcionario do que che
falaba), acompañado da súa moza que, na vez de tranquilizalo semellaba que o
encirraba e lle aplaudía as bravatas:
-Ese é o meu sitio e ti estás
estorbando na festa!! Levanta e arranca antes de que te levante eu!! Os
forasteiros á rañala a súa casa!!
-Estás borracho...
Vaite, que non teño ganas de liorta nin de aturarte...
-Borracho eu...? Levántate si
es home!!
O lacazán comezou a achegarse
ó tempo que facía ademán de botar man a algo que escondía debaixo da
chaqueta.
Xanico, que xa vira ó lacazán argallando
o enfrontamento, foise achegando ata poñerse detrás del, cunha navalla na man,
agardando a que o borrachuzas fixese algo mais que o ademán de sacar algo de
debaixo da chaqueta... Nese intre, Gerbasia, unha muller dunha corpulencia que
impoñía respecto pasaba preto e, achegándose ó lacazán, colleuno por un
brazo, turrou del e tirouno ó chan como quen tira un trapo. O barullo fixo que
a xente se fose achegando a ver que pasaba e, non faltou quen aproveitou aquela
imaxe do borracho pelexón ó que a vergoña lle impedía erguerse, pa meterse con
el con sorna; a moza do lacazán botou a correr e desapareceu da
festa.
Cando por fin se ergueu, aínda lle
quedou tempo pa dirixirse ó meu pai:
-Hoxe librácheste, mais... xa nos
veremos...
Aquel home aproveitou un día de feira
no que se correra a voz de que os Foucellas estaban nas Cruces, para pola noite
agardar no camiño polo que sempre ía meu pai, á saída do pobo, xusto á beira do
regato que baixaba da Quinteliña...
Meu pai veu unha sombra que se botaba
sobre del... Sen tempo de empuñala pistola empregou o paraugas pa frear o golpe
dunha estaca que voaba ata a su cabeza; ó tempo, cravaba a punta do paraugas na
barriga do agresor que caeu laiándose de dor. Ó alumealo coa lanterna puido ver
que aquel home era o lacazán que quixera armar a liorta o día da
festa, un xestor de impostos do concello das Cruces, un home que aquela noite
xurou que non volvería a facer falcatruadas. O conto é que dende aquel día, nas
Cruces, os Foucellas non volveron a asaltar a ninguén en ningún camiño...
-------------
O outro lado da vida
Coido que nunca che falei de Manuel,
aquel home de Besexos que tódolos días que viña á feira collía unhas
borracheiras que non sei nin como se tiña de pe.
Era un personaxe moi peculiar...
Nunca o vin coxear, mais sempre o vin camiñar apoiándose nun bastón; dicía que
lle facía falla pa non caer, pois tiña un problema nun xeonllo por mor dun tiro
que lle pegaran no fronte de Teruel. Camiñaba fachendoso e miraba con altivez.
Posuía un certo porte señorial marcado polo tremendo mostacho rubio de puntas
reviradas que lle tapaban case toda a cara. Tiña unhas polainas que, aínda que
relucentes, eran tan velliñas que semellaba que en calquera momento se ían a
desfacer, e un sombreiro de feltro do que xa nin el podía dicir qué color
tivera algunha vez. Todos o respectaban e apreciaban, mais, cando estaba bébedo
todos fuxían del.
Manuel chegaba á taberna, arrimábase
á barra, colgaba o bastón no brazo e pedía unha cunca... Despois, outra, e
antes de pedir a terceira xa comezaba a remelar os ollos, retorcía as puntas do
bigote, erguía a cabeza, ollaba cara o teito, e dicía...
-Lémbrome dunha vez...
Ese era a maneira de comezar a contar
unha das súas aventuras vividas na guerra. A partires de aí, calquera cousa lle
podía ter pasado a Manuel, dende loitar a bastonazos cun tanque, ou derrubar un
avión á pedradas.
Tirábase ó chan, empregaba o bastón á
xeito de fusil e "disparaba" a todo canto lle parecía; describía as
batallas de tal xeito que eu podía imaxinar as trincheiras e ós soldados
defendendo as posicións, ós feridos pedindo a atención dos sanitarios e, ó
heroico Manuel cargando con todos ó lombo pa levalos á enfermería mentres
esquivaba as bombas que lanzaban os avións e os obuses que chovían ó seu
redor.
Manuel foi unha das vítimas daquel
lacazán encargado de xestionar as pagas do subsidio de vellez. Por moitas
batallas que contaba e por mais que xuraba que el era un ferido de guerra,
Manuel nunca foi mobilizado por ningún exército, e moito menos ferido. Aquela
demencia súa facía que pretendese aparentar ter unha vida que todos sabían que
non tiña; os poucos cartos que entraban na súa casa, obtíñaos do que sacaba
vendendo a colleita da horta e uns ranchos unha vez ó ano. Cando Manuel quixo
cobrar o subsidio, atopouse con que os seus cartos nunca chegaron ó seu
destino, coma se nunca houbese pagado e, por mais que loitou e presentou
recibos de pago, morreu sen chegar a cobrar a pesares de ter cotizado.
Naqueles tempos, xa dende moito antes
de que ti naceras, os días da feira das Cruces eran case como unha festa, unha
festa que duraba dende ben cedo ata xa anoitecido. Era dúas veces ó mes; eses
días non teñamos escola; nenos e nenas saiamos á rúa a perdernos por entre a
xente, mirando todo o que nos era descoñecido, escoitando sons que, por moito
que os tiveramos oído sempre eran novos, lembrando cousas vellas, descubrindo
cousas novas, e vivindo uns momentos que agora semellan ter pertencido a unha
época tan distante na miña vida, que me parece imposible habela vivido.
Vendedores de bendicións e boa
ventura, meigas limpadoras do mal de ollo, contrabandistas de todo o ilegal,
cegos cantando historias macabras ó son dun violín, curandeiros e compoñedores
capaces de endereitar a un tolleito... Todo formaba parte dun conxunto no que
as aberracións e as miserias se mesturaban coa cor das actuacións circenses ó
aire libre, ou as de Topete e ós monicreques de Barriga Verde.
A música que saía dos altofalantes do
cine Mari, soaba pa anunciar que en media hora ía a comezar a proxección dunha
película... Mulleres coa cara enlarafuzada de colorete e ceibando o intenso
recendo da colonia "Tabú", camiñaban rúa arriba e rúa abaixo, mentres
os mozos facían o mesmo na dirección contraria; era un xeito de mocear...
Abrindo o día chegaban os
"coches da feira", autobuses cargados de todo canto te poidas
imaxinar. Había uns autobuses moi raros aos que lle chamaban
"mixtos", unha aberración na que a xente viaxaba na metade de diante
do autobús, mentres que a parte de atrás facía as veces de camión para o gando
e, alí viaxaban porcos e vacas. A min gustábame ver aqueles que tiñan no teito
unha plataforma con asentos, que se protexían do vento cunha viseira que
non impedía que a auga o mollase todo; esa plataforma era tamén o espazo onde
viaxaban as cestas cos produtos da horta e o pescado que chegaba dende a ría. Ó
chegar, todos axudaban a descargar o autobús; despois corrían pa ser os
primeiros en ocupar os postos nos pendellos do campo da feira que había do lado
de abaixo do cuartel da garda civil. Os peixeiros facían soar unhas cornas que
se oían en todo o pobo; pronto comezaba a sentirse no ar o recendo do pulpo e
tódalas rúas se enchían de xente.
Non había feira na que eu non quixera
mercar un becerriño, unha galiña con pitos, ou unha daquelas rechamandeiras
navallas de sete estalos.
Gustábame o recendo que saía do posto
dos zoqueiros; quedábame a mirar como traballaban, como sacaban un atadallo de
amallós dun anaco de coiro, como labraban as madeiras e empregaba aqueles
trebellos, cortando, cravando, cosendo e remachando ata que nas súas mans
aparecía un zoco... Todo aquilo era maxia, a esquecida maxia das feiras de
antano.
Sei que aquela fermosa loira non tiña
boa voz; sempre que nos achegabamos a onde estaban ela e o cego, ollábanos e
sorría. Mentres el tocaba o violín, ela, con voz de bote de lata, cantaba
historias e sucesos abraiantes que nos transportaban a épocas e momentos que
seguramente nunca existiron. Nun telderete desoutro lado da rúa, un home
eloxiaba as milagrosas condicións duns modernos colchóns de espuma;si mercabas
un, agasallábache cun xogo de sabas; á súa beira, coa compra dunha pota
dábanche un xogo de coitelos capaces de cortar un arame..., mais a min tíñame
intrigado o que coa venda dunhas toallas, agasallaba cunhas medias de cristal,
mais que nada, polo desacougo de cómo terían que facer as mulleres pa que as
medias "de cristal" non crebasen e lles ferisen as pernas..., terían
que camiñar cómo facía o sr. Cándido?
Dinme que non é posible que eu me
lembre del, mais asegúroche que si pecho os ollos aínda o vexo ranqueando,
acompasando o seu andar cunha mada de maldicións. Daba un paso petando no chan
con aquel bastón coa punteira cuberta por un ferro con chuzo afiado; o outro
paso, o da perna de pau, resoaba como cando cravas a machada nunha tora de
carballo. Nunca souben como perdeu a perna; nin sequera sei si era ou non boa
persoa, mais os nenos tiñámoslle medo; os nenos, e algunha xente do pobo que dicía
que perdera a perna nunha liorta por unha moza.
Eran tempos nos que as historias de
liortas falaban das mortes que unha vinganza ou unha envexa ocasionaban. Vouche
contar algo que a min me contou miña nai; non che vou a dicir nomes, pois aínda
vive algún descendente daquela muller e do seu asasino...
-------------
Os "cívicos"
Eran un grupo armado semellante á
garda civil de hoxe en día. Supostamente era preciso contar cunha autoridade
capaz de manter a orde, e aqueles, facíano á base de hostias, abusos, e débedas
nas tendas; por certo, un día que meu pai estaba de pesca en Toiríz, chegaron
dous membros da garda civil e..., pero ese é outro conto que non che digo pa
que non te fagas mala sangue (meu pai chegou cun ollo negro e as gafas
rompidas...)
Coa impunidade que lles daba o feito
de levar ó lombo aqueles longos fusís italianos, facían canta falcatruada te
poidas imaxinar. Quen mo contou faloume de violacións e roubos á cara
descuberta, mais si algo quedou queimando dentro de min, foi a morte dun meu
antepasado ó que ataron a unha árbore para espetarlle un coche ata matalo. E
non che digo daquel que cando ía a entrar na casa que tiña preto de onde hoxe
está a carnicería Mosquera, colleu o fusil e disparou a unha muller que estaba
no outro estremo da rúa, diante da porta da casa co fillo en brazos, onde está
a casa de Castro...
CONTOS ESCACHADOS
Lémbraste de "Curros"?
Aínda que o parecía, Curros non era do pobo; era un neno que viña a pasar o
verán coas súas tías das Cruces; foi el quen me levou un día á forxa do outro
ferreiro, do ferreiro que tiña o taller na casa que fixo de consistorial antes
de que no 1942 se inaugurase a que construíra o pobo. Meu avó tenme falado dos
traballos que pasaron todos os do pobo pa erguer aquel edificio, uns carrexando
dende o Carrio a pedra en carros de vacas, outros, traendo dende Ollares a
madeira para as vigas... Pero xa ves ti; houbo un alcalde ó que lle saíu do
nabo derrubala, e derrubouna...
Quero crer que tamén ti te lembras da
casa da que che falo, unha casa da que agora tan só queda un anaco de fachada,
coa balconada principal e o escudo da familia.